Een beetje spanning is gezond en helpt je om goed te presteren. Maar als die spanning te erg wordt kun je er ook door blokkeren. Dit heet faalangst. Belemmert faalangst jou of je dochter in het dagelijks leven, dan is dat erg frustrerend!
In deze blog vertel ik je meer over faalangst, hoe je het kunt herkennen en waar het vandaan komt. Maar misschien nog wel belangrijker: met een faalangstreductie training word je faalangst weer de baas!
Wat is faalangst?
Faalangst is overmatig bang zijn om te falen. Denk aan angst voor toetsen, een spreekbeurt of vragen stellen in de klas. Dit kan een kind of jongere remmen in de ontwikkeling. Ook zorgt faalangst ervoor dat je dochter niet lekker in haar vel zit en zichzelf terugtrekt. Gedachten als ‘ze vinden me vast niet aardig’ of ‘ik ben niet goed genoeg’ spoken regelmatig door haar hoofd.
Het nare aan faalangst is dat het meestal een vicieuze cirkel is. Je dochter denkt dusdanig negatief over zichzelf dat ze slechter presteert. Maar door die slechte prestatie krijgt ze een ‘zie je nu wel’ gedachte waardoor dit negatieve patroon zich blijft herhalen. Met een faalangstreductie training leer je dit patroon te doorbreken, maar daarover later meer.
Positieve faalangst vs. negatieve faalangst
Faalangst kun je onderverdelen in 2 categorieën: positieve faalangst en negatieve faalangst. Bij positieve faalangst zorgt de spanning ervoor dat je beter presteert. Het verlangen om het goed te doen zorgt ervoor dat je slaagt! Bij negatieve faalangst is de spanning zo groot, dat het verlammend werkt. Je denkt alleen maar aan wat er fout kan gaan en vaak gaat het door deze negatieve gedachten inderdaad mis.
Hoe vaak komt faalangst voor?
Faalangst bij kinderen komt vaker voor dan je denkt: bij zo’n 8% van de basisschoolleerlingen en zo’n 12% van de kinderen tussen de 12 en 14 jaar. Emotionele problemen onder scholieren in het basis- en voortgezet onderwijs zijn in de afgelopen 4 jaar flink toegenomen. Uit het HBSC-onderzoek uit 2021 blijkt dat de grootste toename zich voordoet bij meisjes en jonge vrouwen.
Faalangst herkennen
Vermoed je dat je faalangst hebt? Of denk je dat je dochter faalangst heeft, en wil je het zeker weten? Aan onderstaande signalen kun je faalangst herkennen.
Fysieke kenmerken faalangst:
Zweten, beven en spierspanningen, hartkloppingen en snel ademen, buikpijn, hoofdpijn, slaapproblemen, vaak naar de wc moeten, black-out.
Mentale kenmerken faalangst:
Weinig zelfvertrouwen, laag zelfbeeld, piekeren, hoge eisen stellen aan zichzelf, complimenten wegwuiven.
Kenmerken in het gedrag:
Uitstelgedrag, nieuwe situaties vermijden, geen initiatief tonen, perfectionisme, gevoelig voor kritiek, continu bevestiging zoeken, terugtrekken in sociale situaties, geen ‘nee’ durven zeggen.
Hoe ontstaat faalangst?
Er kunnen allerlei redenen of triggers zijn waardoor faalangst ontstaat. Meestal ontstaat faalangst door een laag zelfbeeld en/of prestatiedruk.
Faalangst door een laag zelfbeeld
Vooral jonge meiden hebben vaak het gevoel dat ze niet goed genoeg zijn. Oftewel: ze hebben een laag zelfbeeld. Dit kan komen omdat ze vroeger gepest zijn (of nog steeds gepest worden) of omdat ze in het verleden een fout hebben gemaakt (zoals een slecht cijfer voor een toets of presentatie) en bang zijn dat die fout zich herhaalt.
Faalangst door een negatief zelfbeeld gaat vaak gepaard met gedachten als ‘Ik ben niet goed genoeg’ of ‘mensen vinden mij niet leuk’. Deze gedachten kunnen zo verlammend werken dat het inderdaad mis gaat. Hierdoor wordt dat negatieve zelfbeeld gevoed en groeit de onzekerheid.
Faalangst door prestatiedruk
In de huidige maatschappij is de druk om te presteren enórm! En dat legt bewust of onbewust een hoge druk op jonge meiden en kinderen in het algemeen. We willen allemaal aan het ‘ideaalplaatje’ voldoen. Een goed diploma, veel vrienden, merkspullen, een leuke baan, een knap vriendje etc. De lat ligt hoog tegenwoordig. Hierdoor worden we perfectionistisch. Er bestaat dan ook een groot verband tussen perfectionisme en faalangst.
Social media en de ideale plaatjes die daar geschetst worden, helpen natuurlijk niet bepaald mee. Ook een opmerking van een ouder of leerkracht kan ervoor zorgen dat een kind of jongvolwassene onbedoeld druk ervaart.
Soorten faalangst
Wist je dat er verschillende soorten faalangst bestaan? Iedere vorm uit zich op een andere manier. Ik neem de drie meest voorkomende soorten faalangst kort met je door.
Cognitieve faalangst:
Bij cognitieve faalangst ben je bang dat je kennis niet voldoende is. Je hebt angst voor toetsen, een examen of presentatie. Enkele dagen van tevoren word je erg gespannen en nerveus en tijdens de toets kan de spanning zo hoog oplopen dat je een black-out krijgt.
Motorische faalangst:
Bij motorische faalangst wordt de angst om te falen zo groot dat het lichamelijk tot uiting komt. Je lichaam functioneert minder door de angst. Zo heb je moeite met sporten tijdens de gymles, terwijl je fysiek prima in staat bent tot een opdracht. Of lukt handvaardigheid of techniek ineens niet meer.
Sociale faalangst:
Sociale faalangst draait om het contact met anderen. Je bent vooral bezig met wat de ander van je denkt. Je bent zo bang voor kritiek dat je je liever afzondert. Je hebt daardoor moeite met leggen van contacten en bent bang om afgewezen te worden. Faalangst in de klas hangt hiermee samen. Zo kun je angst voelen om voor een groep te spreken (spreekbeurt of presentatie) of om een vraag te stellen in de klas of juist antwoord te geven.
Andere vormen van faalangst
Naast de bovenstaande 3 soorten faalangst, zijn er ook andere vormen van faalangst.
Dyslexie en faalangst
Kinderen en jongeren met dyslexie hebben een grotere kans op faalangst. Ze verwerken informatie op een andere manier. Vooral als je dochter negatieve ervaringen heeft met dyslexie in de klas kan dit de kans op faalangst vergroten. Denk aan eindeloos leren voor een dictee, maar toch mindere cijfers halen, of uitgelachen worden in de klas omdat voorlezen moeizaam gaat.
ADHD en faalangst / ADD en faalangst
Meiden met ADHD of ADD ontwikkelen bovengemiddeld vaak faalangst. Dit komt omdat mensen met ADHD of ADD op jongere leeftijd extreem de behoefte hebben om sociaal gewenst gedrag te vertonen. Dat zorgt weer voor een enorme drang naar perfectionisme en dus ook faalangst.
HSP en faalangst
Meisjes die hoogsensitief zijn, kunnen zich goed verplaatsen in een ander. Naast dat ze erg empathisch zijn, zijn ze zich ook continu bewust van de kritische blik van anderen. Ze zijn geneigd om als het ware zichzelf te bekijken door de ogen van de ander en daardoor extreem kritisch op zichzelf. Ook zijn hoogsensitieve kinderen en jongeren continu bezig om alle voors, tegens en risico’s af te wegen. De kans is groot dat zij bang zijn om fouten te maken. Onderzoek heeft uitgewezen dat waar normaliter zo’n 10% van de kinderen faalangst heeft, dit percentage onder hoogsensitieve jongeren op 60% ligt.
Hulp bij faalangst
De volgende 3 tips zijn een eerste stap om faalangst te overwinnen.
Als iets niet lukt heb je niet gefaald, maar geleerd
Faalangst is de angst om fouten te maken en dat terwijl fouten maken menselijk is. Fouten maken hebben we nodig om te groeien als persoon. Het is zelfs goed om fouten te maken! Zie fouten dus niet als een falen maar als een les!
Wees lief voor jezelf
Meiden met faalangst zijn vaak hele lieve meiden. Lief voor anderen en zachtaardig van karakter. Maar waarom ben je dan niet iets liever tegen jezelf? Geef jezelf hetzelfde advies die jij je vriendin zou geven.
Wat vertellen je gedachten je?
Zijn je gedachten niet helpend? Helpen jou gedachten jou of halen deze gedachten jou alleen maar naar beneden? Kloppen deze gedachten wel? Vaak niet. Stel jezelf daarom de vraag: is dit werkelijk waar? Is dit 100% waarheid. Vaak blijkt er van je niet helpende gedachten niets te kloppen. Maak deze helpend en zeg dit tegen jezelf.
Faalangstreductie training (individueel traject)
Faalangst overwinnen lukt niet altijd alleen. Kun jij (of kan jouw dochter) wel een faalangst coach gebruiken?
Ik ben Merlijn Konink en ik bied faalangstreductie training in individuele trajecten aan meisjes en jonge vrouwen. Naast mijn werk als meisjescoach ben ik 15 jaar werkzaam geweest als docent lichamelijke opvoeding in het voortgezet onderwijs en als mentor van de brugklas. Daarnaast heb ik vele workshops gegeven, zoals faalangstreductie- en examenvreestraining, seksuele voorlichting, op naar de brugklas en studiekeuze.
Hoe ziet de faalangstreductie training er globaal uit?
Mijn faalangstreductie training is een individueel 1 op 1 traject. Uit ervaring blijkt namelijk dat dit betere resultaten oplevert dan een faalangstreductie training in een groep. Ook gaat dit traject over meer dan alleen faalangst overwinnen, het gaat ook over een beter zelfbeeld krijgen in het algemeen.
In dit traject leer ik jouw dochter op een ontspannen manier waar haar kwaliteiten liggen. Ze leert spanningssignalen bij zichzelf te herkennen en daarop te reageren. Denk bijvoorbeeld aan angst voor toetsen of in sociale situaties.
Tevens wordt er aandacht besteed aan het omzetten van niet helpende gedachten (het lukt me toch niet, ze vinden me niet aardig, ik haal toch geen goed cijfer) naar helpende/positieve gedachten (ik mag fouten maken, ik heb vriendinnen, als ik mijn best doe, is dat goed genoeg), ontspanningsoefeningen, positieve ankers zetten, dit alles doe ik op een creatieve wijze. Vanuit je hoofd, naar je handen.